Kaszel jest jednym z najczęściej zgłaszanych objawów infekcji układu oddechowego. Zachęcamy do zapoznania się z artykułem lek. Mateusza Babickiego z Katedry Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu.

W okresie jesienno-zimowym jedną z najczęstszych przyczyn wizyt lekarskich są infekcje układu oddechowego. W zależności od umiejscowienia stanu zapalnego symptomatologia może być różna, począwszy od objawów miejscowych, takich jak:

• katar
• kaszel
• ból gardła
• ból ucha
• chrypka

poprzez objawy ogólnoustrojowe:

• stany podgorączkowe/gorączka
• dreszcze
• osłabienie
• bóle kostno-stawowe
• bóle mięśniowe.

Jednym z najczęstszych zgłaszanych objawów jest kaszel, który występować może zarówno w infekcjach górnych, jak i dolnych dróg oddechowych, ale także w wielu innych schorzeniach, o czym nie wolno zapominać. Mianem kaszlu określamy mimowolny odruch lub wywołany świadomie wytężony manewr wydechowy polegający na nagłym wydaleniu powietrza z dolnych dróg oddechowych, którego celem jest usunięcie zalegającej wydzieliny lub ciała obcego.

Rodzaje kaszlu

W literaturze jest wiele podziałów kaszlu m.in. z uwagi na czas trwania:

• ostry – trwający krócej niż 3 tygodnie,
• podostry 3-8 tygodni
• przewlekły trwający powyżej 8 tygodni

czy też jego charakter:

• suchy oraz mokry (produktywny), który to jest bardzo często spotykany w codziennej praktyce.

Kaszel mokry (produktywny), jak sama nazwa wskazuje, jest to kaszel spowodowany nadprodukcją śluzu, który jest aktywnie usuwany z dróg oddechowych. Towarzyszyć mogą mu dodatkowe objawy zgłaszane przez pacjenta, takie jak: ból w klatce piersiowej, uczucie zalegania wydzieliny w drogach oddechowych, uczucie ciała obcego w gardle oraz niemożność odkrztuszenia wydzieliny, a w ciężkich przypadkach utrudniony swobodny oddech (uczucie duszności). Objaw ten może być bardzo nieprzyjemny i uciążliwy dla pacjenta.

Przyczyn kaszlu produktywnego jest bardzo dużo. Najczęstszą z nich są infekcje układu oddechowego, zarówno o etiologii wirusowej, jak i bakteryjnej. Stan zapalny może obejmować zapalenie płuc, oskrzeli, a także zatok przynosowych, w tym także zespół ściekania wydzieliny po tylnej ścianie gardła. Rzadszym czynnikiem etiologicznym są infekcje grzybicze, gdzie w wydzielinie znaleźć można grudki oraz czopy. W przypadku przewlekle utrzymującego się kaszlu nie należy zapominać o innych przyczynach mokrego kaszlu, które wymagają dalszej diagnostyki.

Mokry kaszel – leczenie

W leczeniu kaszlu mokrego stosuje się leki mukoaktywne, które działają głównie poprzez ułatwienie usuwania wydzieliny a także zmniejszają jej produkcję w drogach oddechowych. Z uwagi na mechanizm działania wyróżnia się kilka grup leków. Co ważne, w przypadku stosowania terapii mukoaktywnej, należy poinformować pacjenta o konieczności stosowania preparatów w godzinach porannych/popołudniowych, unikając godzin nocnych z uwagi na ryzyko nasilenia kaszlu.

Leki sekretolityczne

Leki sekretolityczne (wykrzytuśne) jest to grupa leków, która poprzez zwiększenie objętości wydzieliny wskutek jej nawodnienie ułatwia wykrztuszenie. Do tej grupy leków zalicza się inhalacje z soli hipertonicznej (3-7%) oraz gwajafenezyna.

Leki mukolityczne

Leki mukolityczne, których mechanizm działania opiera się na zmniejszaniu lepkości wydzieliny poprzez rozbijanie mostków dwusiarczkowych wchodzących w skład wydzieliny dróg oddechowych. Do tej grupy leków zaliczamy: karbocysteinę, erdosteinę oraz N-acetylocysteinę a także mukolityczne leki peptydowe np. dornaza.

• Erdosteina – prolek, który po aktywacji do formy aktywnej, oprócz działania mukolitycznego nasila również klirens śluzowo-rzęskowy, działa przeciwzapalnie, a także wykazuje działanie mukoregulujące.
• N-acetylocysteina – dodatkowo wykazuje korzystny wpływ na klirens śluzowo-rzęskowy, zmniejsza zdolność bakterii do adhezji nabłonkowej, a także ma działanie antyoksydacyjne.

Leki mukokinetyczne

Leki mukokinetyczne, jak sama nazwa wskazuje mechanizm działania leków opiera się na poprawie transportu śluzowo-rzęskowego oraz zmniejszeniu przylegania śluzu do ścian nabłonka. Do tej grupy leków zaliczamy: bromheksyne oraz ambroksol.

• Bromheksyna – oprócz mechanizmu mukokinetycznego wykazuje również działanie wykrztuśne
• Ambroksol – dłużej działający metabolit bromheksyny o zbliżonym profilu działania

Mukoregulatory

Mukoregulatory – stabilizują wydzielanie śluzu. Do tej grupy zaliczamy karbocysteinę.

• Karbocysteina oprócz działania mukoregulatorowego wykazuje również działanie mukolityczne oraz ułatwia odkrztuszanie. Wykazuje również aktywność antyoksydacyjną oraz przeciwzapalną. Mechanizm jej działania opiera się na zwiększaniu ilości sialomucyn oraz zmniejszaniu ilości fukozy w wydzielinie dróg oddechowych, doprowadzając do zmian biochemicznych śluzu powodując jego upłynnienie oraz zmniejszenie lepkości. Dodatkowo zmniejsza opory w drogach oddechowych i pobudza wydzielanie IgA. Dodatkową zaletą karbocysteiny jest również to, że działa wszędzie tam, gdzie występują mukoproteiny więc w układzie oddechowym, przewodzie pokarmowym, drogach moczowo-płciowych oraz uchu wewnętrznym. Ponadto przy równoczesnym stosowaniu z antybiotykoterapią zwiększają jego stężenie w śluzie oraz hamuje adhezję bakteryjną do nabłonka dróg oddechowych. Z uwagi na profil działania stanowi jeden z podstawowych wyborów w leczeniu kaszlu produktywnego oraz zapaleniu ucha środkowego, znacznie redukując ryzyko interwencji chirurgicznej.

Preparaty ziołowe

Preparaty ziołowe opierające się na tymianku, bluszczu a także pierwiosnku.

Zalecenia szczególne i podsumowanie

W przypadku leczenia kaszlu należy pamiętać o zalecaniach ogólnych, takich jak:

• odpowiednie nawodnienie pacjenta
• unikanie alergenów, dymu tytoniowego oraz substancji drażniących
• wietrzeniu pomieszczeń lub stosowaniu nawilżacza powietrza.

Reasumując kaszel stanowi jeden z najczęstszych objawów klinicznych infekcji układu oddechowego. W przypadku kaszlu mokrego (produktywnego) należy stosować leki mukoaktywne, które poprzez rozrzedzenie wydzieliny, zmniejszenie jej lepkości a także nasileniu transportu rzęskowego przyczyniają się do skrócenia czasu trwania kaszlu. W każdym przypadku długo utrzymującego się kaszlu należy poszukiwać jego innych przyczyn.

Bibliografia:

1. Begic, E.; Begic, Z.; Dobraca, A.; Hasanbegovic, E. Productive cough in children and adolescents – view from primary health care system. Med. Arch. 2017, 71, 66.
2. Shields, M.D.; Bush, A.; Everard, M.L.; McKenzie, S.; Primhak, R.; British Thoracic Society Cough Guideline Group BTS guidelines: Recommendations for the assessment and management of cough in children. Thorax 2008, 63 Suppl 3, iii1–iii15. 
3. Krenke, R.; Chorostowska-Wynimko, J.; Dąbrowska, M.; Bieńkowski, P.; Arcimowicz, M.; Grabczak, E.M.; Mastalerz-Migas, A. Management of cough in adults – recommendations for family physicians. Lek. POZ 2018, 4, 425–452. 
4. Doniec, Z.; Mastalerz-Migas, A.; Krenke, K.; Mazurek, H.; Bieńkowski, P. Rekomendacje postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ. Lek. POZ 2016, 2, 305–321. 
5. O’Connell, O.J. Is extended-release guaifenesin no better than a placebo? Respir. Care 2014, 59, 788–789.
6. Hoffer-Schaefer, A.; Rozycki, H.J.; Yopp, M.A.; Rubin, B.K. Guaifenesin has no effect on sputum volume or sputum properties in adolescents and adults with acute respiratory tract infections. Respir. Care 2014, 59, 631–636.
7. Braga, P.C.; Allegra, L.; Rampoldi, C.; Ornaghi, A.; Beghi, G. Long-lasting effects on rheology and clearance of bronchial mucus after short-term administration of high doses of carbocysteine-lysine to patients with chronic bronchitis. Respiration 1990, 57, 353–358.
8. Carpagnano, G.E.; Resta, O.; Foschino-Barbaro, M.P.; Spanevello, A.; Stefano, A.; Di Gioia, G.; Serviddio, G.; Gramiccioni, E. Exhaled Interleukine-6 and 8-isoprostane in chronic obstructive pulmonary disease: effect of carbocysteine lysine salt monohydrate (SCMC-Lys). Eur. J. Pharmacol. 2004, 505, 169–175.
9. Rahman, I.; MacNee, W. Antioxidant pharmacological therapies for COPD. Curr. Opin. Pharmacol. 2012, 12, 256–265.
10. Pignataro, O.; Pignataro, L.D.; Gallus, G.; Calori, G.; Cordaro, C.I. Otitis media with effusion and S-carboxymethylcysteine and/or its lysine salt: a critical overview. Int. J. Pediatr. Otorhinolaryngol. 1996, 35, 231–241.
11. Cazzola, M.; Floriani, I.; Page, C.P. The therapeutic efficacy of erdosteine in the treatment of chronic obstructive bronchitis: a meta-analysis of individual patient data. Pulm. Pharmacol. Ther. 2010, 23, 135–144.
12. Rubin, B.K. The pharmacologic approach to airway clearance: mucoactive agents. Paediatr. Respir. Rev. 2006, 7 Suppl 1, S215-9.
13. Kaszel Available online: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/70135,kaszel (accessed on Oct 27, 2021).

---

Notka informacyjna Partnera artykułu: