Stosowanie analogów opioidowych może być związane z występowaniem objawów takich jak zaparcia, nudności, wymioty, sedacja, zatrzymanie moczu czy świąd.
Najczęściej występującym a jednocześnie najbardziej problematycznym w zakresie objawów niepożądanych stosowania leków opioidowych są zaparcia. Wynika to z faktu, że nigdy nie miną i nigdy nie rozwinie się względem nich tolerancja. Dlatego niezwykle istotne jest już na wczesnym etapie włączania leków opioidowych dołączanie do stosowanego leczenia także leków przeczyszczających lub stosowanie takiego połączenia lekowego np. oksykodonu z naloksonem, który zmniejsza częstość występowania zaparć.
W poniższym zestawieniu omówiono najważniejsze działania niepożądane niesteroidowych leków przeciwzapalnych i sposoby radzenia sobie z nimi.
Przewód pokarmowy
Niesteroidowe leki przeciwzapalne oddziałują bezpośrednio na śluzówkę przewodu pokarmowego mogąc doprowadzić do uszkodzenia jej naturalnej bariery. W celu zapobiegania występowania takiego objawu niepożądanego zaleca się stosowanie leków niesteroidowych przeciwzapalnych łącznie z posiłkami, przy czym należy mieć świadomość, iż opóźnia wchłanianie leku i może zmniejszać jego skuteczność działania. U Pacjentów z czynnikami ryzyka uszkodzenia śluzówki przewodu pokarmowego istotne jest dołączenie do leczenia inhibitorów pompy protonowej. Można także wybierać niesteroidowe leki przeciwzapalne o niewielkim ryzyku związanym z uszkadzaniem śluzówki przewodu pokarmowego. Przede wszystkim wybiórcze lub preferencyjne inhibitory cyklooksygenazy drugiej a spośród pozostałych leków przede wszystkim ketoprofen lub ibuprofen (lub ich izomery – deksketoprofen lub deksibuprofen). Należy zwrócić uwagę, iż zmiana sposobu podania niesteroidowego leku przeciwzapalnego np. na drogę doodbytniczą, domięśniową lub dożylną nie zmienia wpływu tego leku na śluzówkę przewodu pokarmowego, w związku z tym nadal występować mogą objawy niepożądane.
Układ sercowo-naczyniowy
Niesteroidowe leki przeciwzapalne mają wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Należy o tym pamiętać dobierając stosowany lek, głównie ze względu na fakt, że Pacjenci zgłaszający się z potrzebami zdrowotnymi wymagającymi zastosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych mogą być obarczeni jednocześnie wysokim ryzykiem ze strony układu sercowo-naczyniowego. Częstokroć Pacjenci ci są także leczeni innymi lekami, które również w skojarzeniu z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi mogą podwyższyć ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Stosowanie wszystkich niesteroidowych leków przeciwzapalnych (za wyjątkiem kwasu acetylosalicylowego) jest związane ze wzrostem ryzyka sercowo-naczyniowego. Jeśli już decydujesz się na podanie Pacjentowi z chorobami układu sercowo-naczyniowego leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych, staraj się wybierać leki najbezpieczniejsze dla tej grupy, tj. ketoprofen, deksketoprofen oraz nimesulid. Staraj się prowadzić leczenie maksymalnie krótko.
Układ moczowy
Niesteroidowe leki przeciwzapalne wykazują nefrotoksyczność. Szczególnie istotne jest zwrócenie uwagi na ostrożne ich włączanie u Pacjentów w wieku podeszłym. Zdecydowanie odradza się stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych o długim okresie półtrwania oraz o przedłużonym działaniu bądź uwalnianiu. Wszystkie te elementy mogą przyczyniać się do wzrostu ryzyka wystąpienia toksyczności.
Układ oddechowy
Zarówno ASA, jak i pozostałe niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą przyczyniać się do wystąpienia napadów astmy oskrzelowej. Niezwykle istotne jest aby pamiętać o zebraniu dokładnego wywiadu, w tym w zakresie chorób układu oddechowego.
Wpływ na wątrobę
Niesteroidowe leki przeciwzapalne wykazują działanie hepatotoksyczne. W naszej praktyce najczęściej obserwuje się zwiększenie aktywności aminotransferaz, jednak bez objawów zgłaszanych bezpośrednio przez Chorego. Należy pamiętać, że leki te mogą bezpośrednio uszkadzać błony hepatocytów, a także ich mitochondria.
Ośrodkowy układ nerwowy
Niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą wywoływać zawroty głowy, zmiany nastroju oraz wpływać na percepcję. Dotyczy to w szczególności Pacjentów w starszych grupach wiekowych, stąd należy ostrożnie dobierać u nich dawkę stosowanego leku oraz starać się aby jego stosowanie było jak najkrótsze.
Zespół serotoninowy
Opioidowe leki przeciwbólowe wchodząc w interakcje z innymi stosowanymi przez Pacjenta lekami, a czasem po umyślnym bądź nieumyślnym ich przedawkowaniu, mogą wywołać zespół serotoninowy. Jest to zespół polegający na zestawieniu objawów wegetatywnych, takich jak np. zlewne poty, nudności, wymioty, wahania ciśnienia, wzrost temperatury, przyspieszenie rytmu serca, poszerzenie źrenic, zmiany stanu psychicznego (z pobudzeniem, niepokojem, zaburzeniami świadomości, lękiem) oraz zaburzenia układu nerwowo-mięśniowego, takie jak dreszcze, drżenie, występowanie mioklonii i sztywności mięśniowej. Zespół serotoninowy związany jest z prowadzoną farmakoterapią, która w istotny sposób może nasilać przekaźnictwo serotoninergiczne. Grupami leków na które szczególnie należy zwrócić uwagę u Pacjentów, którzy będą stosować analogi opioidowe są leki z grupy SSRI (takie jak fluoksetyna, sertalina, paroksetyna, citalopram) jak i leki z grupy SNRI (takie jak duloksetyna, wenlafaksyna). Występują także inne substancje i leki, które zwiększają przekaźnictwo serotoninergiczne – należy je brać pod uwagę jako potencjalnie zwiększające ryzyko wystąpienia zespołu serotoninowego. Zebrano je w tabeli poniżej.
