Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej w ramach projektu edukacyjnego realizowanego we współpracy z firmą Merck opracowało odpowiedzi do zadawanych w udostępnionym formularzu pytań dot. stanu przedcukrzycowego.
Serdecznie zachęcamy do zapoznania się z pytaniami i odpowiedziami, a w razie dalszych wątpliwości – zachęcamy do zadawania kolejnych pytań w formularzu udostępnionym poniżej.
Post przerywany (intermittent fasting – IF) zgodnie z obecnymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego i Polskiego Towarzystwa Leczania Otyłości nie jest zalecany w stanie przedcukrzycowym, cukrzycy ani otyłości. Niektóre badania wskazują na niewielki, pozytywny wpływ IF na masę ciała pacjentów z cukrzycą i stanem przedcukrzycowym [1], jednak istnieje potrzeba przeprowadzenia dużych badań randomizowanych, aby ocenić długoterminową skuteczność i bezpieczeństwo IF, zwłaszcza u osób z zespołem metabolicznym i stanem przedcukrzycowym z uwzględnieniem długoterminowych efektów [2,3].
Nie ma uniwersalnej diety dla wszystkich pacjentów z cukrzycą i stanem przedcukrzycowym. W leczeniu cukrzycy mogą być stosowane różne strategie żywieniowe, m.in.[4]:
- dieta śródziemnomorska;
- dieta DASH – opierająca się na produktach o jak najmniejszym stopniu przetworzenia; znajduje się w niej dużo warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, niskotłuszczowych produktów nabiałowych, tłuszcze pochodzenia roślinnego, ryby;
- dieta fleksitariańska – elastyczny wegetarianizm, czyli dieta, w której ogranicza się spożycie mięsa i jego przetworów;
- diety roślinne.
W ramach opieki koordynowanej pacjenci z rozpoznaną cukrzycą oraz stanem przedcukrzycowym mogą skorzystać z porad dietetycznych przeprowadzanych przez dietetyka, który jest w stanie indywidualnie dostosować zalecenia żywieniowe.
Źródło:
- Khalafi M, Habibi Maleki A, Symonds ME, Rosenkranz SK, Rohani H, Ehsanifar M. The effects of intermittent fasting on body composition and cardiometabolic health in adults with prediabetes or type 2 diabetes: A systematic review and meta-analysis. Diabetes Obes Metab. 2024 Sep;26(9):3830-3841.
- Rajpal A, Ismail-Beigi F. Intermittent fasting and 'metabolic switch’: Effects on metabolic syndrome, prediabetes and type 2 diabetes. Diabetes Obes Metab. 2020;22(9):1496-1510.
- Zang BY, He LX, Xue L. Intermittent Fasting: Potential Bridge of Obesity and Diabetes to Health?. Nutrients. 2022;14(5):981. Published 2022 Feb 25. doi:10.3390/nu14050981
- Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2025
Należy najpierw zlecić glikemię na czczo. W przypadku wyniku ≥126 mg/dl (≥7,0 mmol/l) należy ponowić pomiar, a po dwukrotnym oznaczeniu wartości ≥126 mg/dl można rozpoznać cukrzycę. W przypadku, gdy glikemia na czczo wynosi 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l) należy wykonać doustny test tolerancji glukozy (OGTT). U pacjentów można w diagnostyce wykorzystać również hemoglobinę glikowaną, której wartość ≥6,5% (48 mmol/mol) pozwala na rozpoznanie cukrzycy, natomiast u pacjentów, u których wartości wynoszą 5,7-6,4% (39-46 mmol/mol), zalecane jest wykonanie testu OGTT.
Źródło:
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2025
Równolegle z modyfikacją stylu życia należy rozważyć prewencję farmakologiczną stanu przedcukrzycowego w postaci zastosowania metforminy w poniższych grupach pacjentów:
- osoby z jednocześnie występującymi nieprawidłową glikemią na czczo i nieprawidłową tolerancją glukozy;
- osoby ze wskaźnikiem masy ciała ≥35 kg/m2;
- osoby poniżej 60. roku życia;
- kobiety po przebytej cukrzycy ciążowej.
Źródło:
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2025
Hipoglikemię rozpoznaje się przy obniżeniu stężenia glukozy we krwi <70 mg/dl (3,9 mmol/l) niezależnie od występowania objawów klinicznych, które u części osób, zwłaszcza chorujących od wielu lat na cukrzycę typu 1, mogą wystąpić dopiero przy niższych wartościach glikemii.
Hipoglikemia poposiłkowa wymaga indywidualnego podejścia, którego podstawą jest modyfikacja stylu życia i nawyków żywieniowych. Najważniejsze zalecenia dotyczące sposobu odżywiania w hipoglikemii poposiłkowej przedstawiono poniżej.
- W diecie należy wybierać węglowodany o indeksie niższym lub równym 55, głównie na produktach zbożowych pełnoziarnistych, ciemnych makaronach, brązowym lub dzikim ryżu, gruboziarnistych kaszach.
- Dieta powinna być bogata w świeże warzywa oraz w pełnowartościowe białko w postaci chudego mięsa, ryb, jaj, chudego nabiału, nasion roślin strączkowych.
- Warto włączyć do diety tłuszcze bogate w kwasy omega-3, które znajdują się w olejach roślinnych, orzechach, nasionach, pestkach czy awokado.
- Należy wyeliminować spożywanie słodyczy, słodkich napojów, pieczywa cukierniczego, dosładzanych produktów mlecznych oraz alkoholu – zwłaszcza na czczo.
- Należy regularnie spożywać posiłki w równych odstępach czasu, co zapobiega wahaniom poziomu glukozy we krwi.
- Wskazanymi technikami kulinarnymi są: gotowanie, gotowanie na parze, duszenie bez obsmażania, pieczenie w folii lub rękawie termicznym.
Źródło:
https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/hipoglikemia-reaktywna-jaka-dieta/ (dostęp 03.2025)
Preparaty metforminy o bezpośrednim oraz przedłużonym uwalnianiu wykazują podobną skuteczność i bezpieczeństwo działania. Decyzja o wyborze leku powinna być podjęta wspólnie z pacjentem, po omówieniu korzyści obu form preparatu. W badaniach wykazano, że stosowanie preparatów o przedłużonym uwalnianiu może się wiązać z większym przestrzeganiem zaleceń terapeutycznych, a niektóre wskazują także na mniejszą częstością występowania działań niepożądanych [1-3].
Źródło:
- Tan J, et al. Long-Acting Metformin Vs. Metformin Immediate Release in Patients With Type 2 Diabetes: A Systematic Review. Front Pharmacol. 2021 May 17;12:669814. doi: 10.3389/fphar.2021.669814. PMID: 34079464; PMCID: PMC8165304.
- Hameed M, Khan K, Salman S, Mehmood N. Dose Comparison And Side Effect Profile Of Metformin Extended Release Versus Metformin Immediate Release. J Ayub Med Coll Abbottabad. 2017;29(2):225-229.
- Blonde L, Dailey GE, Jabbour SA, Reasner CA, Mills DJ. Gastrointestinal tolerability of extended-release metformin tablets compared to immediate-release metformin tablets: results of a retrospective cohort study. Curr Med Res Opin. 2004;20(4):565-572.
U osób w stanie przedcukrzycowym, zwłaszcza z jednocześnie występującymi nieprawidłową glikemią na czczo i nieprawidłową tolerancją glukozy i/lub ze wskaźnikiem masy ciała ≥35 kg/m2 i/lub poniżej 60. roku życia, a także u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej, równolegle z modyfikacją stylu życia należy rozważyć prewencję farmakologiczną cukrzycy w postaci zastosowania metforminy.
Inhibitory SGLT2 należą do grupy leków stosowanych w cukrzycy, a także w niewydolności serca i przewlekłej chorobie nerek. Wskazania do ich stosowania obejmują inicjację lub modyfikację terapii cukrzycy typu 2, szczególnie u osób z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym, współistniejącymi chorobami układu krążenia i/lub przewlekłą chorobą nerek. Ich stosowanie nie jest jednak rekomendowane w zapobieganiu cukrzycy.
Źródło:
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2025
W Polsce jedynym lekiem refundowanym dla pacjentów w stanie przedcukrzycowym jest metformina z odpłatnością 30% w przypadku, “gdy za pomocą ściśle przestrzeganej diety i ćwiczeń fizycznych nie można uzyskać prawidłowego stężenia glukozy we krwi”. Należy jednak zwrócić uwagę, że refundacja dotyczy tylko niektórych preparatów w określonych dawkach i opakowaniach.
Inne leki stosowane w terapii cukrzycy, np. inhibitory SGLT2, agoniści GLP-1, pochodne sulfanylomocznika i inne nie są refundowane dla pacjentów ze stanem przedcukrzycowym.
Źródło: https://indeks.mp.pl/leki/subst.php?id=550
U takich pacjentów należy wykonać dodatkowo badanie OGTT, które może wykazać u nich nieprawidłową tolerancję glukozy będącą podstawą do rozpoznania stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy.
Źródło:
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2025
Pacjenci ze stanem przedcukrzycowym powinni mieć wykonywane oznaczenie glikemii na czczo z krwi żylnej co roku. Nie ma potrzeby powtarzania OGTT, chyba że wystąpią ku temu wskazania. Dodatkowo należy kontrolować i w razie potrzeby modyfikować inne czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, np. ciśnienie tętnicze, lipidogram, masę ciała, zachowania behawioralne.
Źródło:
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2025
Zgodnie z wytycznymi PTD z 2025 roku u pacjentów ze stanem przedcukrzycowym zaleca się redukcję masy ciała w przypadku osób z nadwagą lub otyłością o co najmniej 7% w skali roku i jej utrzymanie poprzez dostosowaną do możliwości pacjenta aktywność fizyczną (co najmniej 150 minut/tydzień) oraz stosowanie odpowiedniej diety z przekazaną informacją na temat skuteczności takiego postępowania w zmniejszeniu ryzyka zachorowania na cukrzycę. Wytyczne PTLO z 2024 roku u pacjentów ze stanem przedcukrzycowym rekomendują zmniejszenie masy ciała o ≥10%.
Źródło:
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2025
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości 2024
Stan przedcukrzycowy najczęściej przebiega bezobjawowo, jednak u niektórych pacjentów mogą występować również objawy podobne do tych, które występują u chorych z cukrzycą. Należy mieć jednak na uwadze, że stan przedcukrzycowy może wiązać się z takimi samymi powikłaniami, jakie występują u pacjentów z cukrzycą. Badania wskazują na powiązanie między stanem przedcukrzycowym a wczesnymi postaciami nefropatii, przewlekłej choroby nerek, retinopatii cukrzycowej i zwiększonego ryzyka choroby makronaczyniowej.
Źródło:
Tabák, A. G., Herder, C., Rathmann, W., Brunner, E. J., & Kivimäki, M. (2012). Prediabetes: a high-risk state for diabetes development. The Lancet, 379(9833), 2279–2290. doi:10.1016/s0140-6736(12)60283-9
Doustny test tolerancji glukozy (OGTT) jest najczulszym testem wykrywającym stan przedcukrzycowy, szczególnie nieprawidłową tolerancję glukozy (IGT), której HbA1c lub glikemia na czczo mogą nie ujawnić.
Jest szczególnie zalecany u pacjentów:
- z glikemią na czczo 100–125 mg/dl;
- z czynnikami ryzyka cukrzycy, nawet jeśli glikemia na czczo jest prawidłowa;
- po przebytej cukrzycy ciążowej (GDM);
- z otyłością trzewną (wysoki obwód talii), u których insulinooporność może prowadzić do IGT;
- z objawami hipoglikemii reaktywnej, które mogą wskazywać na początkowe zaburzenia gospodarki węglowodanowej.
Źródło:
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2024
Tak, stan przedcukrzycowy zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, nawet jeśli nie ma progresji do cukrzycy. Stan przedcukrzycowy jest jednym z najczęstszych powikłań otyłości, a chorujący na otyłość powinien być traktowany jako pacjent z co najmniej wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym.
Źródło:
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2025
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości 2024
Piotr Dobrowolski i wsp., Postępowanie w chorobach sercowo-naczyniowych u pacjentów z otyłością — stanowisko ekspertów. Polish Heart Journal 2024
- u osób z cukrzycą o bardzo wysokim ryzyku sercowo-naczyniowym,
- stężenie LDL-C <55 mg/dl (<1,4 mmol/l) i redukcja o co najmniej 50% w stosunku do wartości wyjściowej
- stężenie cholesterolu nie-HDL <85 mg/dl (2,2 mmol/l)
- u osób z cukrzycą o wysokim ryzyku sercowo-naczyniowym,
- stężenie LDL-C <70 mg/dl (1,8 mmol/l) i redukcja o co najmniej 50% w stosunku do wartości wyjściowej
- stężenie cholesterolu nie-HDL <100 mg/dl (2,6 mmol/l)
- stężenie LDL-C <100 mg/dl (2,6 mmol/l), stężenie cholesterolu nie-HDL <130 mg/dl (3,4 mmol/l) u osób o umiarkowanym ryzyku sercowo-naczyniowym
- młode osoby <35. roku życia z cukrzycą typu 1 bez przewlekłych powikłań i innych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego
- osoby z cukrzycą typu 2 <50. roku życia, z czasem trwania cukrzycy <10 lat, bez innych czynników ryzyka),
- stężenie triglicerydów <150 mg/dl (<1,7 mmol/l).
Źródło:
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2025
Zgodnie z wytycznymi ESC z 2024 roku stosowanie farmakoterapii u osób ze stanem przedcukrzycowym zaleca się w przypadku rozpoznania nadciśnienia tętniczego (≥140/90 mm Hg w pomiarach gabinetowych) lub gdy ciśnienie tętnicze wynosi 130–139/80–89 mm Hg, a przewidywane 10-letnie ryzyko sercowo-naczyniowe pacjenta wynosi ≥10% lub gdy występuje u niego stan wysokiego ryzyka, pomimo maksymalnie 3-miesięcznej terapii opartej na zmianie stylu życia. W terapii należy rozważyć leki z grupy inhibitorów ACE oraz ARB, ponieważ wykazują one skuteczność w zapobieganiu nowym zachorowaniom na cukrzycę.
W wytycznych nie uwzględniono wartości docelowych ciśnienia tętniczego u pacjentów ze stanem przedcukrzycowym, natomiast w przypadku osób z cukrzycą należy stosować poniższe zalecenia:
- każdorazowo przy rozpoznaniu nadciśnienia tętniczego, postępowanie farmakologiczne powinno być połączone ze zmianą stylu życia;
- ciśnienie skurczowe powinno wynosić 120-129 mmHg, jeżeli dobrze tolerowane;
- ciśnienie rozkurczowe powinno wynosić 70-79 mmHg;
- u osób >80. roku życia z łagodnym zespołem kruchości, epizodami hipotonii lub izolowanym nadciśnieniem tętniczym skurczowym rekomendowane jest utrzymywanie ciśnienia w zakresie <140/90 mmHg.
Źródło:
Wytyczne ESC 2024 dotyczące postępowania w podwyższonym ciśnieniu tętniczym i nadciśnieniu tętniczym
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2025
Fałszywie obniżony odsetek HbA1c może wystąpić w poniższych sytuacjach:
- niedokrwistość hemolityczna,
- niedokrwistość pokrwotoczna,
- niewydolność nerek,
- stosowanie niektórych leków, np.:
- erytropoetyny,
- preparatów żelaza,
- witaminy B12,
- leków antyretrowirusowych.
Fałszywie podwyższony odsetek HbA1c może wystąpić w poniższych sytuacjach:
- niedokrwistość aplastyczna,
- niedokrwistość z niedoboru żelaza,
- stan po splenektomii,
- malaria,
- hiperbilirubinemia,
- hipertriglicerydemia,
- ciąża,
- alkoholizm,
- stosowanie niektórych leków, np.:
- opioidów,
- salicylanów,
- witaminy C.
Źródło:
Milczarczyk A., Franek E., Hemoglobina glikowana w rozpoznawaniu cukrzycy Choroby Serca i Naczyń 2012;9(3):161-163. DOI: 10.5603/chsin.v9i3.19077
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2025
Poznanie Państwa wątpliwości w zakresie stanu przedcukrzycowego umożliwi nam dostosowanie naszych działań edukacyjnych, a tym samym poszerzenie Państwa wiedzy.
